Ontspoorde mantelzorg
Veel ouderen maken vroeg of laat gebruik van mantelzorg. Mantelzorg is de hulp die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met een zorgvraag in hun naaste omgeving. Het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Bij ontspoorde mantelzorg overschrijdt de mantelzorger de grens van goede zorg.
Verschil ontspoorde zorg en ouderenmishandeling
Ontspoorde mantelzorg bij ouderen wordt soms - ten onrechte - gezien als ouderenmishandeling, omdat het kan leiden tot psychische of lichamelijke mishandeling, of verwaarlozing. Maar ontspoorde mantelzorg is geen kwestie van kwade wil.
Het is vaak een gevolg van overbelasting, onmacht, onkunde of onwetendheid. Goede zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of compassiemoeheid. Alleen als dit met opzet plaatsvindt, spreken we van ouderenmishandeling.
Signalen
- Psychisch: Verbale agressie is de meest voorkomende vorm van ontspoorde mantelzorg. Schelden, dreigen en schreeuwen kunnen manieren zijn om frustratie te uiten, over bijvoorbeeld gebrek aan respons of blijken van waardering van de verzorgde. Vernederen, infantiliseren en negeren zijn minder in het oog springende uitingsvormen.
- Lichamelijk: Kneuzingen, schrammen of striemen (door vastbinden) kunnen symptomen zijn van lichamelijke mishandeling. Ook verkeerd gebruik van medicijnen om de verzorgde rustig te houden, wat versuffing of apathie tot gevolg kan hebben, is een vorm van lichamelijke grensoverschrijding.
- Verwaarlozing: Lichamelijke verwaarlozing kan blijken uit ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne of wonden als gevolg van doorliggen. Een mantelzorger kan door uitputting niet (meer) tegemoetkomen aan de emotionele en fysieke behoeften van de verzorgde. Goede zorg kan zo omslaan in verwaarlozing.
- Schending van rechten: Wanneer mantelzorgers een verzorgde niet betrekken bij besluiten over haar/zijn leven of ‘over het hoofd van de verzorgde heen’ spreken, tast dit het zelfbeschikkingsrecht van het individu aan. Voorbeelden zijn het achterhouden van persoonlijke post, bezoekers wegsturen of de verzorgde verhinderen het huis te verlaten.
- Financieel: Het wegnemen, profiteren van eigendommen of het inperken van de financiële vrijheid van de verzorgde. Terwijl de term financieel misbruik een opzet aangeeft, kan de hier genoemde vorm, het financieel aan banden leggen van een oudere, een vorm zijn van ontspoorde mantelzorg.
Ontspoorde mantelzorg bespreekbaar maken
Over de omvang van ontspoorde mantelzorg is nagenoeg niets bekend. Wel is duidelijk dat het iedereen overkomen, ongeacht opleiding, leeftijd of afkomst. Ontspoorde mantelzorg tegengaan, begint met er open over te praten. Bespreek de situatie met elkaar. Zorg dat het geen taboe is.
Meer weten?
Handreiking logeerzorg
03-11-2021 - Handreiking voor het organiseren van logeerzorg voor ouderen. Deze handreiking is geschreven voor gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren, maar is ook zeker relevant voor zorgaanbieders en andere organisaties en medewerkers die betrokken zijn bij de organisatie en uitvoering van logeerzorg.
Toolkit veilig ouder worden
21-05-2021 - Deze toolkit over veilig ouder worden, is ontwikkeld door de Lokale Alliantie Arnhem. De toolkit is gericht op het voorkomen van ouderenmishandeling, financiële uitbuiting en ontspoorde mantelzorg
De meldcode bij ontspoorde mantelzorg
18-12-2020 - Dit document is een aanvulling op de meldcode. Het geeft meer kennis over ontspoorde mantelzorg. Deze kennis is nodig om de stappen van de meldcode goed te doorlopen als er sprake is van ontspoorde mantelzorg.
Wees alert op de thuissituatie
14-05-2020 - Professionals spelen een belangrijke de-escalerende rol wanneer er sprake is van spanningen in huishoudens, tussen partners en bij mantelzorgers. De Rijksoverheid geeft in deze factsheet tips over hoe te handelen bij spanningen: 'Wees alert op de thuissituatie'.
Digitale signalenkaart Huiselijk Geweld / Ontspoorde Zorg
12-12-2019 - Signalen van huiselijk geweld worden soms over het hoofd gezien. Deze kaart vestigt de aandacht op de problematiek en wijst op mogelijke signalen. Per leeftijdsgroep wordt een overzicht gegeven van signalen bij slachtoffers én plegers die kúnnen wijzen op huiselijk geweld. Ook ontspoorde zorg wordt op die wijze belicht.
Mantelzorg aan ouderen: aandacht voor een goede balans
05-02-2019 - Deze handreiking van de GGD Gelderland-Zuid wil professionals ondersteunen bij en inzicht geven in het voorkomen, signaleren en handelen bij overbelaste en ontspoorde mantelzorg bij ouderen. De handreiking is gericht op voor (zorg)professionals.
Overbelasting en ontsporing van mantelzorg aan ouderen
30-10-2018 - Deze flyer van de GGD Gelderland-Zuid wil inzicht geven in de riscofactoren die kunnen leiden tot ontsporing van mantelzorg aan ouderen. Het beschrijft de signalen die kunnen wijzen op overbelasting en ontsporing.
Als mantelzorg uit de hand loopt
08-10-2018 - Hoe werk je vanuit zorg, welzijn en veiligheid samen om ouderen langer veilig thuis laten wonen? Regioplan verkende dit in tien gemeentelijke pilots en kwam tot een basisaanpak ontspoorde mantelzorg. De uitkomsten van de pilots en de aanpak zijn verwerkt tot deze handreiking voor professionals en gemeenten.
Als de zorg voor een oudere te veel wordt...
31-01-2015 - Deze folder van Veilig Thuis Gelderland-Zuid richt zich op mantelzorgers voor wie de last om voor een oudere te zorgen te zwaar wordt.
Toolkit Als mantelzorg ontspoort...
15-01-2015 - Deze Amsterdamse toolkit is een map met praktische hulpmiddelen om aandacht te vragen voor ontsporing van mantelzorg. Het gaat om situaties waarin mantelzorgers door overbelasting of door onkunde geen goede zorg meer kunnen geven aan hun naaste die ziek of dement is. Er kan zelfs sprake zijn van verwaarlozing of mishandeling.
Stappenplan Handelen bij ontspoorde mantelzorg
12-03-2014 - Dit stappenplan geeft leidinggevenden en beroepskrachten in Zorg en Welzijn houvast hoe te handelen bij (vermoedens van) ontspoorde mantelzorg. Het is een aanvulling op het stappenplan van Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling en kan worden gebruikt om het stappenplan van de meldcode voor de eigen organisatie aan te vullen.
Bouwstenen Ketenzorg Mantelzorg Flevoland
13-04-2012 - Bouwstenen Ketenzorg Mantelzorg Flevoland is een format om overbelasting van mantelzorgers terug te dringen. De vraag hiernaar ontstond vanuit het thema ontspoorde mantelzorg. De zorgvrager en de mantelzorger zijn sterk met elkaar verweven. De ontwikkelingslijn in de fasen van het zorgproces van de cliënt/zorgvrager en de mantelzorger loopt meestal synchroon. Als het niet goed gaat met de zorgvrager gaat het niet goed met de mantelzorger en omgekeerd.
Factsheet Ontspoorde zorg, risico op ouderenmishandeling bij mantelzorg
12-11-2010 - 450.000 mantelzorgers zijn zwaar belast of overbelast. De zorg voor hun naaste is zo zwaar, dat ze daaraan lichamelijk of geestelijk onderdoor dreigen te gaan. Deze factsheet bevat informatie over het verschijnsel ontspoorde zorg bij mantelzorgers als vorm van ouderenmishandeling.
