Ontspoorde mantelzorg

Veel ouderen maken vroeg of laat gebruik van mantelzorg. Mantelzorg is de hulp die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met een zorgvraag in hun naaste omgeving. Het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Bij ontspoorde mantelzorg overschrijdt de mantelzorger de grens van goede zorg.

Verschil ontspoorde zorg en ouderenmishandeling

Ontspoorde mantelzorg bij ouderen wordt soms - ten onrechte - gezien als ouderenmishandeling, omdat het kan leiden tot psychische of lichamelijke mishandeling, of verwaarlozing. Maar ontspoorde mantelzorg is geen kwestie van kwade wil.

Het is vaak een gevolg van overbelasting, onmacht, onkunde of onwetendheid. Goede zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of compassiemoeheid. Alleen als dit met opzet plaatsvindt, spreken we van ouderenmishandeling.

Signalen

• Psychisch: Verbale agressie is de meest voorkomende vorm van ontspoorde mantelzorg. Schelden, dreigen en schreeuwen kunnen manieren zijn om frustratie te uiten, over bijvoorbeeld gebrek aan respons of blijken van waardering van de verzorgde. Vernederen, infantiliseren en negeren zijn minder in het oog springende uitingsvormen.
• Lichamelijk: Kneuzingen, schrammen of striemen (door vastbinden) kunnen symptomen zijn van lichamelijke mishandeling. Ook verkeerd gebruik van medicijnen om de verzorgde rustig te houden, wat versuffing of apathie tot gevolg kan hebben, is een vorm van lichamelijke grensoverschrijding.
• Verwaarlozing: Lichamelijke verwaarlozing kan blijken uit ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne of wonden als gevolg van doorliggen. Een mantelzorger kan door uitputting niet (meer) tegemoetkomen aan de emotionele en fysieke behoeften van de verzorgde. Goede zorg kan zo omslaan in verwaarlozing.
• Schending van rechten: Wanneer mantelzorgers een verzorgde niet betrekken bij besluiten over haar/zijn leven of ‘over het hoofd van de verzorgde heen’ spreken, tast dit het zelfbeschikkingsrecht van het individu aan. Voorbeelden zijn het achterhouden van persoonlijke post, bezoekers wegsturen of de verzorgde verhinderen het huis te verlaten.
• Financieel: Het wegnemen, profiteren van eigendommen of het inperken van de financiële vrijheid van de verzorgde. Terwijl de term financieel misbruik een opzet aangeeft, kan de hier genoemde vorm, het financieel aan banden leggen van een oudere, een vorm zijn van ontspoorde mantelzorg.

Ontspoorde mantelzorg bespreekbaar maken

Over de omvang van ontspoorde mantelzorg is nagenoeg niets bekend. Wel is duidelijk dat het iedereen overkomen, ongeacht opleiding, leeftijd of afkomst. Ontspoorde mantelzorg tegengaan, begint met er open over te praten. Bespreek de situatie met elkaar. Zorg dat het geen taboe is.

Meer weten?